Tìm hiểu về gỗ tứ thiết – 4 loại gỗ quý Việt Nam

Sự giàu có của rừng, biển nước ta được đúc kết qua thành ngữ “Rừng vàng biển bạc”. Chính nhờ được thiên nhiên ưu đãi mà rừng núi Việt Nam sở hữu rất nhiều loại gỗ quý. Trong đó gỗ tứ thiết được biết đến với 4 loại gỗ bền chắc và có giá trị cao trên thị trường hiện nay được nhiều người săn lùng sử dụng.

Thế nào là gỗ tứ thiết?

Gỗ tứ thiết là tên gọi chỉ gỗ có độ bền chắc và độ cứng cao trong các loại gỗ hiện có trong tự nhiên. Đặc biệt, gỗ không hề bị mối mọt xâm nhập, có tuổi thọ cao.Chất lượng của những loại gỗ này rất tốt cũng như có giá trị trong lĩnh vực sản xuất nội thất. 

Tại Việt Nam, tứ thiết gồm 4 loại gỗ là đinh, lim, sến, táu với độ quý hiếm và giá trị cao trên thị trường. Tìm hiểu cụ thể hơn từng loại gỗ trong nhóm tứ thiết sau đây.

Gỗ đinh tứ thiết

Đứng đầu trong bảng nhóm gỗ quý và thuộc nhóm “tứ thiết” chính là gỗ đinh. Cây gỗ đinh có tên khoa học là Markhamia stipulata Seem, thuộc chùm ớt Hoa môi. Ở Việt Nam, gỗ đinh sinh trưởng và phát triển chủ yếu tại các tỉnh Phú Thọ,  Lạng Sơn, Lào Cai, Hòa Bình, Ninh Bình, Thanh Hóa, Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên Huế.

Đặc điểm tự nhiên

Cây gỗ đinh cao khoảng 10m – 25m với đường kính từ 60cm đến 80cm. Vỏ cây có màu xám và cành cây có lông. Quả cây đinh nang, dẹt, có lông. Hoa nở từ tháng 9 đến tháng 12 và mùa quả từ tháng 3 đến tháng 5.

Gỗ đinh là loại sinh trưởng rất chậm với đặc điểm gỗ nặng, chắc, bề mặt đanh mịn. Vì chắc thịt, cứng cáp nên gỗ có độ bền cao, không bị ảnh hưởng bởi sự xâm nhập của mối mọt. 

Các loại gỗ đinh

Trong dòng đinh hiện tại có các loại cây gỗ đinh đó là:

• Đinh thối

Đinh thối có tên khoa học là Fernandoa brillettii Dop, thuộc học Fernandoa. Cây gỗ lớn thường xanh có chiều cao trung bình từ 20cm đến 30cm, đường kính 0.5m – 1.3m.

Gỗ đinh thối có vỏ màu xám tro bong mảng, có nhiều lớp mỏng lớp trong màu nâu vàng. Lá kép hình lông chim mọc đối, dài 40cm – 45cm. 

Tháng 4 và tháng 5 là mùa hoa đinh nở với hương thơm dịu nhẹ và rất đẹp mắt. Hoa tự xim viên chùy ở đầu cành, hoa to, thưa, lưỡng tính. Quả đinh thối nhọn, hình trụ, dài khoảng 40cm, rộng 2cm – 3cm. Mùa quả bắt đầu từ tháng 9 và kết thúc vào tháng 11.

Gỗ tứ thiết đinh thối bền, chắc, không bị mối mọt tấn công. Vì khả năng chống cong vênh, co ngót nên gỗ được ưa chuộng trong ngành đóng đồ nội thất, làm nhà ở, đóng tàu thuyền.

Hiện nay cây đinh thối còn lại trong tự nhiên rất ít. Vì thế, ngành lâm nghiệp đang cố gắng nhân giống và phát triển loại cây này để bảo tồn nguồn gen bản địa quý của Việt Nam.

• Đinh cà ná

Đinh cà ná có tên khoa học là Markhamia stipulata var.canaense. Hiện nay, tìm thấy loài cây này sinh trưởng chủ yếu ở Cà Ná Ninh Thuận.

Cây có ống tràng dài, quả nang ngắn và lá chét ít. Mùa ra hoa bắt đầu từ tháng 4 đến tháng 6 và quả diễn ra từ tháng 7 đến tháng 9.

• Thiết đinh lá bẹ

Thiết đinh lá bẹ có tên khoa học là Markhami stipulata var.pierrei. Cây ra hoa từ tháng 10 đến tháng 5 và mùa quả từ tháng 2 đến tháng 11. Quả thiết đinh lá bẹ dài 20cm – 47cm như quả đỗ.

Gỗ thiết đinh lá bẹ có màu trắng, nặng, chắc chắn, không bị mối mọt, bề mặt mịn, đường vân đẹp dùng làm đồ nội thất xuất khẩu.

Gỗ lim tứ thiết

Loại gỗ tiếp theo nằm trong “tứ thiết” chính là gỗ lim. Chắc hẳn ai cũng đã từng một lần nghe tới các tên này. 

Cây gỗ lim thuộc họ Fabaceae, chi Erythrophleum, loài Erythrophleum fordii. Mỗi cây cao trung bình 30m. Thân gỗ thẳng, vỏ gỗ màu nâu với các nốt sần, bong tróc. Hoa gỗ lim chùm kép, quả thuôn.

Gỗ lim cứng cáp, chắc chắn, nặng, chịu lực tốt, không bị biến dạng dưới các tác động từ bên ngoài. Mối mọt cũng khó xâm nhập vào bên trong gỗ lim.

Đường vân gỗ lim dạng xoắn, cực kỳ đẹp mắt. Gỗ sở hữu màu nâu hoặc nâu sẫm và chuyển sang đen nếu ngâm dưới bùn.

Gỗ tứ thiết không bị cong vênh, nứt nẻ hay biến dạng dưới tác động của thời tiết nên được dùng làm cửa, lát sàn nhà, lát cầu thang và đồ gia dụng. Vì không chịu được ẩm nên gỗ lim được xử lý chống ẩm trước khi đem đi chế tác.

Vì đặc điểm chắc, cứng, bền và nặng nên gỗ lim được dùng trong kiến trúc như làm cột, kèo, xà cũng như các kiến trúc trong xây dựng theo lối cổ. Các công trình thủy lợi như cầu cống, đóng tàu thuyền, làm ván sàn, tà vẹt, đóng đồ trang trí trong nhà cũng ứng dụng loại gỗ quý này.

Tuy nhiên, gỗ lim không được sử dụng để làm đồ gia dụng vì 2 lý do sau;

• Gỗ có độc tố: Gỗ lim gây ra hiện tượng hắt hơi, mẩn ngứa trong quá trình thi công, sản xuất.
• Yếu tố tâm linh: Gỗ lim quý thường được dùng trong các công trình như đình, chùa hay các công trình tôn giáo. Những công trình trên bị phá hủy sẽ dẫn đến lượng gỗ lim sota lại và được bày bán trôi nổi trên thị trường. Theo yếu tố tâm linh nếu mua nhầm những đồ gia dụng được làm từ gỗ lim này sẽ không tốt cho người dùng.

Gỗ sến tứ thiết

Gỗ sến thuộc cây gỗ lớn, có thể cao đến 30m, 35m. Lá sến hình trứng ngược hoặc hình bầu dục dài, có chiều dài từ 6cm đến 16cm, rộng từ 2cm đến 6cm. Hoa có tràng màu vàng và nở từ tháng 1 đến tháng 3. Mùa ra quả bắt đầu từ tháng 11 và kết thúc vào tháng 12.

Đặc điểm tự nhiên

Gỗ sến có màu nâu, cứng, chịu được cường độ lực lớn nên được dùng nhiều trong sản xuất nội thất (bàn ghế, tủ đồ, …), phản, sập gỗ, cột nhà. 

Gỗ có đường vân đẹp, tinh tế nhưng cứng nên gặp khó khăn trong việc chế biến. Nhưng chính sự quý hiếm đó đã mang lại giá trị kinh tế cao cũng như vẻ đẹp sang trọng cho các đồ dùng.

Bên cạnh đó, các bộ phận như hoa, vỏ cây gỗ tứ thiết có tác dụng chữa bệnh. Vỏ có vị chát, giúp thu liễm trừ ly. Hoa dùng làm thuốc hạ sốt, trợ tim. Vỏ sến dùng để ngăn hoặc làm chậm sự lên men của đường thốt nốt.

Các loại gỗ sến

Gỗ sến gồm nhiều loại khác nhau như sến mật, sến trắng, sến giũa, sến cát, sến năm ngón… nhưng nổi bật có 3 loại:

• Sến mủ

Đây là một chi họ của gỗ sến, được xếp ngang độ quý hiếm với đinh hương. Sến mủ có ít dác lõi phân biệt, có màu vàng nhạt và sẽ chuyển sang màu vàng sậm hoặc đỏ nhạt nếu để lâu theo thời gian. Gỗ sến mủ khá chắc và nặng thường mọc ở các tỉnh phía Nam như Gia Lai, Khánh Hòa, Tây Ninh, Kiên Giang… Ngoài ra, sến mủ còn phân bố ở Thái Lan, Campuchia…

• Sến đỏ

Sến đỏ thuộc cây gỗ lớn, cao đến 30cm. Cây mọc trong rừng kín thường xanh mưa ẩm nhiệt đới, có hoa từ tháng 1 đến tháng 2 và mùa quả từ tháng 3 đến tháng 5. Gỗ có vân đẹp, màu đỏ nâu, cứng. Gỗ sến đỏ chịu được cường độ lực lớn có thể chế biến thành nhiều sản phẩm sang trọng và có giá trị kinh tế cao.

• Sến mật

Sến mật có thể cao từ 30m đến 35m với phiến lá rộng. Gỗ màu đỏ nâu, cứng nhưng dễ nẻ và khó gia công. Những đồ trang trí nội thất cao cấp được làm từ gỗ sến mật như phản, sập, cột nhà… không chỉ khiến không gian trở nên giàu có, cổ kính mà còn khẳng định giá trị đẳng cấp của chủ nhân. Hạt sến mật chứa 30% – 35% dầu béo dùng để ăn hoặc dùng trong công nghiệp. Lá có thể nấu thành cao chữa bỏng hiệu quả.

Gỗ táu tứ thiết

Cùng với đinh, lim, sến, gỗ táu được xếp vào hàng tứ thiết ở Việt Nam. Cây có tên khoa học là Vatica tonkinensis A.Chev.

Đặc điểm tự nhiên

Cây táu gỗ tứ thiết thuộc thực vật hạt kín, có hoa, thuộc chi táu, họ dầu và bộ bông. Mỗi cây cao từ 30m đến 35m. Thân cây tròn, to, thẳng đứng, khi cây có tuổi thọ càng cao thì thân càng sần sùi, xù xì. Vỏ cây màu xám. Lá táu có độ dài từ 15cm đến 20cm, rộng 5cm đến 6cm. Mặt trên lá nhẵn, mặt dưới có lông.

Táu là loài cây ưa sáng nên phát triển tương đối chậm ở tầng rừng cao. Cây ra hoa vào mùa hè từ tháng 5 đến tháng 8 và kết quả vào mùa động.

Cây gỗ táu phát triển rải rác ở khắp mọi nơi nhưng phân bố chủ yếu tại các tỉnh miền Trung như Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh,…Cây có tuổi thọ khá cao và cây táu cao tuổi nhất Việt Nam có tuổi thọ là 2.100 tuổi được trồng ở Việt Trì – Phú Thọ.

Các loại gỗ táu

Các loại gỗ táu thường thấy là:

• Táu mặt quỷ

Cây có tên khoa học là Hopea mollissima, còn được biết đến với tên gọi là gù táu, sao mặt quỷ. Cây thuộc chi Sao.

• Táu nước

Tên khoa học của nó là Vatica subglabra/ Vatica philastreana, thuộc chi Táu. Táu nước có tên gọi khác là táu xanh, táu muối gần nhẵn.

• Táu muối

Cây có tên khoa học là Vatica odorata/ Synaptea odorato/ Vatica faginea thuộc chi Táu. Táu muối còn có tên gọi khác là táu mật, làu táu trắng, làu táu vàng, làu táu xanh; táu trắng.

Khi mới khai thác, gỗ tàu có màu nâu nhạt và sẽ chuyển sang màu xám đen nếu để lâu ngày. Thân gỗ rất cứng, thớ gỗ nhỏ, mịn. Gỗ táu có mùi thơm nhẹ và vàng sử dụng lâu càng bóng, đẹp. Vân gỗ tàu hiện rõ, không bị mối mọt, cong vênh trong điều kiện thường.

Từ xưa, ông cha ta đã sử dụng gỗ táu để tạo nên các đồ vật quan trọng. Đặc biệt là đồ thờ cúng được làm từ chất liệu gỗ táu có tuổi thọ cao, không bị mục hay cong vênh do thời tiết. Màu sắc và vân gỗ đẹp càng tạo nên những sản phẩm bắt mắt và sang trọng.

Hiện nay, gỗ táu được sử dụng trong các thiết kế và trang trí nội thất. Đồ mỹ nghệ, bàn ghế, sập, tủ được làm từ gỗ táu sở hữu tính thẩm mỹ và giá trị cao được khách hàng ưa chuộng.

Không phải ngẫu nhiên mà đinh, lim, sến, táu được mệnh danh là gỗ tứ thiết của Việt Nam. Chúng sở hữu những đặc điểm nổi bật cùng độ quý hiếm mà không phải loại gỗ nào cũng có được. Hy vọng những thông tin trên đã giúp bạn hiểu hơn về 4 loại gỗ thuộc nhóm tứ thiết. Chúc bạn lựa chọn sản phẩm được làm từ tứ thiết đẹp, sang và có giá trị.

>> Gỗ là gì? Những loại gỗ được sử dụng trong sản xuất nội thất 

Nội thất nhập khẩu Vito – Vươn tầm kiến trúc Việt!